Wypadek przy pracy - przyczynienie się do niego przez pracownika

Często w naszej pracy niestety spotykamy się z różnymi zapytaniami pracodawców w zakresie wypadków przy pracy. I w dzisiejszym artykule chcielibyśmy Państwu przedstawić sytuację związaną z przyczynieniem się pracownika do wypadku przy pracy, któremu uległ.

Na wstępie należy przypomnieć, czym jest wypadek przy pracy. Otóż zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych [1] - za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Natomiast na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ww. ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

- w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone powyżej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

- podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

- przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Należy pamiętać, że aby można było mówić o wypadku pracownika przy pracy ww. przesłanki muszą wstąpić łącznie. Zatem jeśli któraś z tych przyczyn nie wystąpiła to nie można mówić o wypadku przy pracy, np. uraz, który następuje wyłącznie na skutek nagłego rozwoju (ujawnienia się, pogorszenia, pogłębienia) schorzeń samoistnych, wewnętrznych stwierdzanych u poszkodowanego przed wypadkiem, bez zadziałania czynnika zewnętrznego, nie jest skutkiem wypadku.

A co w sytuacji jeśli pracownik przyczynił się do wypadku, np. z uwagi na to, że nie założył odzieży i środków ochronnych, bo np. spieszył się, gdyż spóźnił się do pracy? Wówczas, jeśli wyżej wskazane przesłanki zostały spełnione (uraz, zdarzenie nagłe, przyczyna zewnętrzna, związane z pracą – wykonywanie zwykłych czynności), to zgodnie z kolejnymi przepisami ww. ustawy świadczenia wypadkowe, wymienionej w tej ustawie nie przysługują, a to dlatego, że przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Niemniej jednak zdarzenie takie należy zakwalifikować jako wypadek przy pracy. Ponadto świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. W tym miejscu warto przywołać jedno ze starszych orzeczeń Sądu Najwyższego, który jest jednak nadal aktualne, a z którego wynika, że „przez działanie z rażącym niedbalstwem należy rozumieć między innymi sytuacje, w których poszkodowany pracownik zdaje sobie sprawę z grożącego mu niebezpieczeństwa, gdyż zwykle ono występuje w danych okolicznościach faktycznych, tak że każdy człowiek o przeciętnej przezorności ocenia je jako ewidentne – a mimo to, z naruszeniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, naraża się na to niebezpieczeństwo, ignorując następstwa własnego zachowania się” [2].

Jednak, aby pracodawca był zwolniony z obowiązku wypłaty świadczeń, niezbędne jest ustalenie okoliczności wypadku i skrupulatne udowodnienie, że wyłączną przyczyną zdarzenia było naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia – spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przepis wyraźnie wskazuje, że mowa o sytuacjach, gdy ewidentnie wina leży po stronie pracownika. Natomiast w przypadkach, gdy wypadek jest spowodowany częściowo z winy pracodawcy, wówczas zasadne jest przyznanie i wypłata świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego i zwolnienie poszkodowanego z odpowiedzialności za spowodowanie wypadku [3]. Winę lub rażące niedbalstwo należy zatem konkretnie udowodnić. Nie wystarczy wykazanie nieprzestrzegania przepisów bhp [4]. Rażące niedbalstwo zachodzi w sytuacji, gdy poszkodowany pracownik podejmuje działania z naruszeniem powołanych przepisów, chociaż mógł i powinien był przewidzieć grożące mu niebezpieczeństwo, które zwykle występuje w danych okolicznościach faktycznych. Jest to zachowanie graniczące niemal z umyślnością i zachodzi wówczas, gdy pracownik przewiduje skutki swego zachowania, lecz spodziewa się ich uniknąć, bądź skutków tych nie przewiduje, choć może i powinien je przewidzieć [5].

Kończąc niniejszy artykuł warto wspomnieć jeszcze o obowiązku pracodawcy wynikającym z rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy prac, a mianowicie, że pracodawca jest zobowiązany do stwierdzenia w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, a kwestia ta wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia [6].

1. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia 30 października 2002 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205)

2. Wyroku SN Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 6 sierpnia 1976 r., III PRN 19/76, OSNCP 1977 nr 3, poz. 55

3. Wyrok SN - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 8 lipca 2009 r., I PK 37/09, MoPr 2009 nr 12, str. 619,

4. Wyrok SN- Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 23 listopada 2004 r., II UK 30/04, MoPr 2005 nr 1, str. 342,

5. Wyrok SN - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 czerwca 1999 r., II UKN 2/99, OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 663

6. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy z dnia 1 lipca 2009 r. (Dz.U. Nr 105, poz. 870)