OZE napędzą kolej
Cele unijnej polityki klimatycznej oraz
interes finansowy wpływają na decyzje spółek z sektora transportu
kolejowego o przechodzeniu na zieloną energię. W najbliższych latach
energia elektryczna w polskich sieciach trakcyjnych będzie w istotnej
części pochodziła z odnawialnych źródeł energii. W jaki sposób branża
kolejowa już dziś może optymalizować koszty zakupu energii dzięki OZE?
W
obszarze polityki klimatycznej, Unia Europejska dąży do osiągnięcia
tzw. „zeroemisyjności” netto do 2050 r. oraz wzrostu udziału
odnawialnych źródeł energii (dalej: OZE) w końcowym zużyciu energii
brutto (do 2030 r. na poziomie co najmniej 32%). W celu realizacji tych
założeń państwa członkowskie UE podejmują starania, koncentrujące się na
zwiększeniu wykorzystania zielonej energii. Jednym z takich działań
jest stosowanie energii elektrycznej wytworzonej z OZE w sektorze
transportu, czyli w transporcie drogowym, lotnictwie, transporcie wodnym
czy kolejowym.
Transport odpowiada za jedną czwartą emisji gazów
cieplarnianych w UE[1]. Aż 71,7% tych emisji pochodzi z transportu
drogowego. Udział transportu kolejowego w emisji CO2 jest
niewielki (zaledwie 0,5%)[2], ale to kolej kupuje znaczące ilości
energii elektrycznej, a pozycja „zakupy energii” stanowi istotny element
bilansu każdej spółki przewozowej. W związku z tym stabilna cena i
pochodzenie energii elektrycznej zyskują u kolejarzy na znaczeniu.
Transport kolejowy uznawany jest za najbardziej przyjazny środowisku i
aby zwiększyć udział OZE w swoich miksach energetycznych – państwa
członkowskie powinny opierać się na wielu rozwiązaniach, w tym korzystać
z zielonej energii, również w branży kolejowej, o czym poniżej.
Europejski Zielony Ład
Europejski Zielony Ład (ang. European Green Deal),
ogłoszony w grudniu 2019 r., dotyczy kierunków działań państw
członkowskich i UE w perspektywie do 2050 r., w dziedzinie klimatu.
Głównym celem tej strategii jest osiągnięcie zerowego poziomu emisji
gazów cieplarnianych netto w 2050 r. w gospodarce.
Jednym z
priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu jest przyspieszenie przejścia
na zrównoważoną i inteligentną mobilność. Komisja Europejska (dalej:
Komisja, KE) przyjmuje, że aby „osiągnąć neutralność klimatyczną,
konieczne będzie ograniczenie emisji w sektorze transportu o 90% do 2050
r.”[3]. W ramach tego założenia Komisja planuje m.in. przyjąć Strategię
na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności. W realizacji tego
priorytetu konieczne będzie podjęcie działań w całym sektorze transportu
– nie tylko transporcie drogowym, na którym skupia się analizowana
strategia (budowa nowych stacji ładowania, alternatywne paliwa, bardziej
rygorystyczne normy emisji zanieczyszczeń powietrza dla pojazdów
napędzanych silnikami spalinowymi), ale również lotniczym, wodnym czy
właśnie – kolejowym.
W komunikacie KE podkreśliła, że kolej
powinna odgrywać większą rolę w ramach transportu multimodalnego towarów
(przewozu przy użyciu dwóch lub więcej rodzajów transportu), który
aktualnie obsługiwany jest głównie przez transport drogowy[4]. W tym
zakresie KE ma przygotować wniosek ustawodawczy zmieniający dyrektywę
92/106/EWG w sprawie transportu kombinowanego[5].
Krajowy plan na rzecz energii i klimatu
W
Krajowym planie na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030,
przedłożonym KE na podstawie wymogów rozporządzenia 2018/1999[6], Polska
zadeklarowała osiągniecie do 2030 r. 21-23% udziału OZE w finalnym
zużyciu energii brutto (zużycie łącznie w elektroenergetyce,
ciepłownictwie i chłodnictwie oraz na cele transportowe), w ramach
realizacji ogólnounijnego celu na 2030 r.[7]. Wskazano również, że w
transporcie przewiduje się osiągniecie 14% udział energii odnawialnej w
2030 r.
W omawianym planie rozbudowa sieci kolejowej została
wymieniona jako jedno z działań na rzecz poprawy stanu jakości
powietrza[8]. Polska wskazała również, że w ramach rozwoju efektywności
energetycznej i niskoemisyjnego transportu zamierza wspierać projekty z
zakresu transportu przyjaznego środowisku oraz dążyć do stworzenia
warunków sprzyjających przenoszeniu przewozów z dróg na kolej lub
żeglugę śródlądową, w szczególności na odległości powyżej 300 km[9].
Plan Rozwoju Elektromobilności
Z
kolei w polskim Planie Rozwoju Elektromobilności „Energia dla
przyszłości”, w kontekście transportu kolejowego, wspomniano o
interesującym rozwiązaniu: „[r]ozwój car-sharingu stanowi także
odpowiedź na coraz wyraźniej zarysowującą się potrzebę zmiany środka
ciężkości z międzymiastowego transportu kołowego na kolejowy. Z punktu
widzenia pasażera dojazd do innego miasta pociągiem i korzystanie na
miejscu (najlepiej w ramach tego samego biletu) z wypożyczalni
samochodów elektrycznych jest rozwiązaniem wygodnym i szybszym niż
dojazd własnym pojazdem.”[10]. Koncepcja ta została rozwinięta w ramach
ogłoszonego niedawno przedsięwzięcia PKP Mobility. Rozwiązanie to ma
obejmować pakiet usług takich jak: wypożyczenie elektrycznego roweru,
elektryczny car-sharing czy udostępnienie ładowarek do pojazdów elektrycznych przy dworcach[11].
Dyrektywa RED II i polskie regulacje prawne
Aktem
prawnym o największym znaczeniu dla OZE, na poziomie Unii Europejskiej,
jest dyrektywa 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze
źródeł odnawialnych[12]. Dyrektywa ta wprowadza wiążący cel Unii
Europejskiej (jako całości) w zakresie OZE, do 2030, na poziomie co
najmniej 32 % w końcowym zużyciu energii brutto. Podejście to różni się
znacząco od stosowanego dotychczas, do 2020 r., gdy wyznaczono progi
wiążące na poziomie krajowym.
Warto również wyjaśnić, że
aktualnie polskie regulacje prawne nie odnoszą się bezpośrednio do
zagadnienia OZE w transporcie kolejowym, aczkolwiek dają podstawy do
korzystania z efektywnych mechanizmów wsparcia wytwórcom energii z OZE,
zapewniając ekonomiczne uzasadnienie do zmian w podejściu do zakupów i
autowytwarzania energii przez kolej właśnie. Ustawą, która reguluje
kwestie wsparcia odnawialnych źródeł energii w Polsce jest ustawa
o odnawialnych źródłach energii z dnia 20 lutego 2015 r.[13].
Działania dotyczące OZE w branży kolejowej
Kluczową
rolę w zaopatrywaniu przewoźników kolejowych w Polsce w energię
elektryczną – pełni PKP Energetyka S.A., dostarczając i sprzedając
energię trakcyjną. W 2018 r. struktura paliw i innych nośników energii
pierwotnej zużytych do wytworzenia energii elektrycznej sprzedanej przez
PKP Energetyka opierała się w przeważającej mierze na węglu kamiennym i
węglu brunatnym (odpowiednio: 44,3% oraz 42,6%). Odnawialne źródła
energii były wykorzystane do produkcji zaledwie 8,6% energii sprzedanej
przez PKP Energetykę[14].
Z perspektywy Europy – znane są
przykłady gdy kolej jest zasilana w całości za pomocą OZE, kupowanej
bezpośrednio od wytwórcy po stałej cenie ustalanej na wiele lat, w
oparciu o kontrakty cPPA. Operator kolejowy w Holandii (Nederlandse
Spoorwegen) dostarcza energię elektryczną do pociągów pozyskiwaną
wyłącznie dzięki wykorzystaniu energii wiatrowej[15]. Podobny trend
przechodzenia na zieloną energię w sektorze transportu można
zaobserwować również w przypadku kolei szwajcarskiej[16] czy
niemieckiej[17]. Czy taki pęd do zielonej energii ma wyłącznie wymiar
prestiżowy czy wizerunkowy? Niekoniecznie. Wydaje się, że ma on przede
wszystkim wymiar finansowy. Poza wymienianą już wcześniej niższą ceną i
stabilnością kosztową, podmioty z branży kolejowej (duzi konsumenci
energii) korzystają z systemów wsparcia produkcji zielonej energii także
jako inwestorzy, zarabiając niejako podwójnie. Podobnie kalkuluje
się duże modele prosumenckie na kolei. Autokonsumpcja dzięki dostępowi
do nieruchomości gruntowych i budynków daje szansę na zbudowanie
istotnej własnej sieci źródeł taniej i czystej energii.
Warto
więc wskazać, że wszystkie polskie podmioty z branży kolejowej (w tym
m.in. przewoźnicy), powinni podjąć działania zmierzające do pozyskania
energii z instalacji odnawialnych, wykorzystywanej następnie na potrzeby
własne. W ostatnich latach PKP wykazuje aktywność w tym obszarze, czego
przykładem jest przywołane powyżej przedsięwzięcie PKP Mobility. Poza
tym, na obiektach PKP zainstalowano instalacje fotowoltaiczne (o łącznej
mocy ok. 245 kWp)[18]. Pod koniec 2019 r. PKP podpisała z PGE Polską
Grupą Energetyczną S.A. list intencyjny w sprawie współpracy przy
realizacji kolejnych projektów fotowoltaicznych[19]. Nowe farmy
fotowoltaiczne mają zostać wybudowane na terenach należących do PKP,
która wyraziła również zainteresowanie zakupem energii elektrycznej,
wyprodukowanej przez nowe instalacje PGE.
Sektor kolejowy planuje
także ograniczyć zużycie energii elektrycznej o 1,2 TWh do 2030 roku.
Jest to główny cel Centrum Efektywności Energetycznej Kolei – wspólnego
projektu branży kolejowej. W tym zakresie przewiduje się budowę
instalacji fotowoltaicznych, przy wykorzystaniu terenów i budynków
kolejowych, aby np. infrastruktura kolejowa mogła być samowystarczalna
energetycznie[20].
Pozytywnie należy ocenić także działania PKP
Polskie Linie Kolejowe S.A. dotyczące analiz montażu instalacji
fotowoltaicznych na ekranach akustycznych zainstalowanych wzdłuż linii
kolejowych[21]. Projekt ten został zgłoszony do konkursu BRiK - Badania i
Rozwój w Infrastrukturze Kolejowej. Badania przy wsparciu Narodowego
Centrum Badań i Rozwoju potrwają do 2023 r.[22].
Innym
rozwiązaniem rozważanym przez branżę kolejową jest
rekuperacja/magazynowanie energii – czyli przytorowe systemy
magazynowania energii, umożliwiające odzyskanie energii z hamujących
pociągów[23]. Rekuperacja może dać oszczędność energii na poziomie 20-25
%. Leszek Hołda, członek zarządu PKP Energetyka stwierdził, że energia z
rekuperacji jest swego rodzaju „kolejowym OZE”[24].
Podsumowanie
Reasumując
– mając na uwadze cele unijnej polityki klimatycznej w perspektywie
2030 r. i 2050 r., ale także czysto finansowy interes spółek kolejowych,
warto podkreślić, że w kolejnych latach energia elektryczna w polskich
sieciach trakcyjnych, w istotnej części będzie pochodziła z OZE. PKP
Energetyka i inne podmioty z branży kolejowej, mogą podjąć działania
zmierzające do optymalizacji kosztów zakupu energii. Po pierwsze, w tym
celu, spółki te mogą skupić się na pozyskaniu zielonej energii w swojej
strukturze i zawrzeć umowy cPPA (ang. „ corporate Power Purchase
Agreement”) z właścicielami źródeł OZE lub realizować własne źródła w
oparciu o aukcyjny mechanizm wsparcia OZE. Po drugie, podmioty z branży
kolejowej mogą tworzyć spółdzielnie energetyczne o mocy do 10 MW z
właścicielami źródeł OZE na obszarach, gdzie są usytuowane kolejowe
stacje poboru energii. Po trzecie, warto aby w maksymalnym zakresie
wykorzystywały mikroinstalacje (do 50kW) jako prosumenci biznesowi. Poza
tym, dworce kolejowe, aby stać się bardziej ekologiczne
i energooszczędne, mogłyby być wyposażone nie tylko w panele
fotowoltaiczne (PKP podjęła już kilka przedsięwzięć w tym zakresie), ale
również np. pompy ciepła.
Branża kolejowa dysponuje dużą ilością
infrastruktury (budynków, terenów niezabudowanych, ekranów
akustycznych). W związku z tym warto byłoby wykonać audyty potencjału
wytwarzania OZE przez te podmioty, w celu optymalizacji kosztowej swojej
działalności oraz osiąganiu coraz wyższych celów OZE w ramach
realizacji obowiązków Polski w dziedzinie energii i klimatu. Należy
również podkreślić, że rozwiązania w zakresie elektromobilności (m.in.
PKP Mobility) powinny uwzględniać także pozyskanie energii (np. do
stacji ładowania) z odnawialnych źródeł energii i w taki sposób
przyczyniać się do realizacji założeń o niskoemisyjności i większym
udziale OZE w miskach energetycznych państw członkowskich.
Podsumowując,
branża kolejowa powinna więcej inwestować we własne źródła OZE,
skorzystać z istniejących mechanizmów wsparcia OZE oraz możliwości
zakupu energii z OZE w celu długoterminowej oszczędności i
maksymalizacji korzyści. Zmiana profilu sektora kolejowego na bardziej
ekologiczny to także większe zaufanie społeczne do polskiej branży
kolejowej oraz docelowo zwiększenie jej konkurencyjności na rynku
europejskim.
[1] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Europejski Zielony Ład, COM/2019/640 final, s. 12
[2] Europejski Zielony Ład – zrównoważona mobilność, źródło: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/fs_19_6726 [dostęp: 31.01.2020]
[3] Komunikat - Europejski Zielony Ład, s. 12.
[4] Komunikat - Europejski Zielony Ład, s. 12.
[5] Council Directive 92/106/EEC of 7 December 1992 on the establishment of common rules for certain types of combined transport of goods between Member States, Dz.U. L 368 z 17.12.1992, str. 38—42.
[6] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 i (WE) nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (EU) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013, Dz.U. L 328 z 21.12.2018, str. 1—77.
[7] Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030, dostępny na stronie: https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/krajowy-plan-na-rzecz-energii-i-klimatu [dostęp: 31.01.2020], s. 18.
[8] Krajowy plan na rzecz energii i klimatu, s. 84.
[9] Krajowy plan na rzecz energii i klimatu, s. 110.
[10] Plan Rozwoju Elektromobilności w Polsce „Energia dla przyszłości”, dostępny na stronie: https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/elektromobilnosc-w-polsce [dostęp: 31.01.2020], s. 19.
[11] https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/kolej-uruchamia-pkp-mobility-63712.html [dostęp: 31.01.2020]
[12] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz.U. L 328 z 21.12.2018, str. 82—209.
[13] Dz.U. z 2018 r. poz. 2389, ze zm.
[14] https://www.pkpenergetyka.pl/O-PKP-Energetyka/O-nas/Struktura-paliw--wielkosc-emisji [dostęp: 31.01.2020]
[15] https://leonardo-energy.pl/kolej-w-europie-nadchodzi-rewolucja-w-transporcie-kolejowym/ [dostęp: 31.01.2020] https://dzienniknaukowy.pl/planeta/holenderska-kolej-w-calosci-zasilana-przez-energie-z-farm-wiatrowych [dostęp: 31.01.2020]
[16] https://www.wnp.pl/energetyka/kolej-postawi-na-oze,-7942.html [dostęp: 31.01.2020]
[17] https://www.green-news.pl/332-niemieckie-pociagi-napedzi-prad-z-morskich-wiatrakow [dostęp: 31.01.2020]
[18] https://sozosfera.pl/zielona-energia/linie-kolejowe-i-oze/ [dostęp: 31.01.2020]
[19] https://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/pge-planuje-budowe-instalacji-fotowoltaicznych-na-gruntach-pkp-93376.html [dostęp: 31.01.2020]
[20] https://www.pkpenergetyka.pl/Aktualnosci/2019/Kolej-stawia-na-efektywnosc-energetyczna [dostęp: 31.01.2020]
[21] https://sozosfera.pl/zielona-energia/linie-kolejowe-i-oze/ [dostęp: 31.01.2020]
[22] https://www.ncbr.gov.pl/o-centrum/aktualnosci/szczegoly-aktualnosci/news/innowacje-na-kolei-10-projektow-badawczo-rozwojowych-z-dofinansowaniem-od-ncbr-i-plk-40651/ [dostęp: 31.01.2020]
[23] https://new.abb.com/substations/pl/elektryfikacja-kolei-i-transportu-miejskiego/przytorowe-systemy-magazynowania-energii [dostęp: 31.01.2020]
[24] https://www.pkpenergetyka.pl/Aktualnosci/2019/Porozumienie-z-LKA-mniejsze-wydatki-za-energie-dzieki-rekuperacji [dostęp: 31.01.2020]
Komentarze
Prześlij komentarz