Czy można kierować na badania pracownika, który ma ważne badania okresowe

 

Czy można kierować na badania pracownika, który ma ważne badania okresowe

Na każdym pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten obejmuje, w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia pracownika, nie tylko przestrzeganie ogólnie uznawanych norm w tym zakresie, lecz również uwzględnianie indywidualnych przeciwwskazań zwianych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika. Jednym z kluczowych elementów profilaktyki są badania lekarskie, których celem jest ustalenie, czy pracownik może realizować swoje obowiązki w warunkach występujących na danym stanowisku pracy. W gestii pracodawcy leży zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten wynika z Konstytucji RP (art. 66) i przepisów prawa międzynarodowego oraz z przepisów prawa pracy. Szczegółowo obowiązki pracodawcy w tym zakresie określają przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1043, z późm. zm., zwany  dalej: k.p.) oraz przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067). Każdy pracodawca, bez względu na stan zatrudnienia, jest zobowiązany do zapewnienia swoim pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej. W tym celu zawiera umowę
z podstawową jednostką służby medycyny pracy o przeprowadzanie badań pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne wynikające z ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1175, z póżn. zm.).

            Przywołane regulacje prawne (art. 229 k.p.) wyróżniają następujące rodzaje badań profilaktycznych:

1)     wstępne – podlegają im osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe dla zdrowia. Po zmianie art. 229 k.p. od 1 kwietnia 2015 r. wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

a)  przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą.

b)  przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego  stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych

2)    okresowe – podlegają im w zasadzie tylko pracownicy, którym skończył się termin obowiązywania badań lekarskich.

3)    kontrolne – podlegają im pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni,  spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

            Wstępne badania lekarskie mają na celu ocenę przydatności kandydata do pracy na konkretnym stanowisku. W  tym miejscu należy zauważyć, że badania wykonane przez pracownika dla potrzeb zatrudnienia u jednego pracodawcy nie mogą zastąpić badań wstępnych, uwzględniających konkretne stanowisko pracy i warunki pracy u innego pracodawcy, u którego ma on zostać zatrudniony, jeżeli zatrudnienie dotyczy stanowiska pracy, na którym występują innego typu zagrożenia dla zdrowia.  

            Okresowe badania lekarskie służą  profilaktyce i są podstawowym elementem wykrywania chorób zawodowych. W praktyce często zdarza się, że pracownicy zatrudnieni na tych samych stanowiskach pracy otrzymują od lekarza zaświadczenia lekarskie zawierające różne i często rozbieżne terminy kolejnych badań okresowych.

Taka sytuacja jest dopuszczalna, ponieważ o częstotliwości i zakresie badań okresowych decyduje lekarz sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami, kierując się wskazówkami metodycznymi w sprawie przeprowadzania badań. Są one zawarte w załączniku do powołanego rozporządzenia z 30 maja 1996 r. w sprawie badań profilaktycznych. Częstotliwość i zakres badań mogą być różne w odniesieniu do poszczególnych pracowników w zależności od zajmowanych przez nich stanowisk pracy oraz ich stanu zdrowia. Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe badania specjalistyczne, jak również wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach medycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne  do prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika. Takie stanowisko potwierdza również Departament Nadzoru i Kontroli Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie z 14 stycznia 2013 r. w sprawie stosowania profilaktycznej opieki zdrowotnej przez pracodawcę (znak pisma: GNN-93-0503-7/12).

Odnosząc się do  pytania tj. czy można kierować na badania pracownika, który ma ważne badania okresowe, wskazać należy na zapisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067).

            W myśl normy określonej w § 6 pkt 1 ww. rozporządzenia, zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, obejmuje w przypadkach, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 4 lit. b, f i g ‒ przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi
z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy. Skierowanie na badania lekarskie wydaje pracodawca po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy.  Reasumując ustawodawca wskazał wprost, iż może skierować pracownika na badania lekarskie poza terminami wynikającymi
z częstotliwości wykonywania badań okresowych tylko w przypadkach wskazanych w § 1 ust. 1 pkt 4 lit. b, f i g rozporządzenia, tj.:

-         w razie konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.),

-        w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej(art.230 § 1 k.p.),

-        w razie stwierdzenia niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy
u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów (art.231 k.p.).

            Powyższe koresponduje z zapisami art. 229 § 6 k.p. w myśl, którego pracodawca ponosi koszty badań wstępnych, okresowych i kontrolnych, a także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej tj. w § 6 ww. rozporządzenia.

            W przedmiotowej sprawie wskazać również należy na wyrok Sądu Najwyższego (sygn. akt I PK 44/02) w uzasadnieniu którego Sąd stwierdził, iż "aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu tego przepisu jest orzeczenie wydane po przeprowadzeniu badań w trybie określonym przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja  1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, stwierdzające stan zdrowia pracownika w dniu, w której pracownik ma być dopuszczony do pracy. Orzeczenie wydane przed dopuszczeniem pracownika do pracy zachowuje aktualność w okresie wymienionym w tym orzeczeniu, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę w stanie zdrowia. Taką sytuację przewiduje przepis art. 229 § 2 k.p., który stanowi, że w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni spowodowanej chorobą pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku."

            Kontynuując poruszaną problematykę wskazać należy, że badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W treści skierowania osoby przyjmowanej do pracy należy wskazać stanowisko pracy, na którym ta osoba jest lub ma być zatrudniona oraz podać informacje o występowaniu  na nim czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, a także aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. W sytuacji, kiedy pracownik wykonuje prace na więcej niż jednym stanowisku pracy, przepisy nie wykluczają tego, aby pracodawca wskazał je wszystkie w skierowaniu (np. nieetatowe kierowanie pojazdem służbowym).

            Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest, zgodnie z art. 229 § 4 k.p. niedopuszczenie do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do podjęcia pracy na określonym stanowisku.

W zakresie obowiązków pracodawcy pozostaje właściwe określenie treści skierowania na badania lekarskie. Należy zaznaczyć, że niewskazanie stanowiska albo brak określenia istotnych zagrożeń może doprowadzić do podjęcia przez lekarza niewłaściwej decyzji w zakresie dopuszczalności zatrudnienia badanego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 27 stycznia 2011 r.  (sygn. akt II PK 175/10) pracodawca powinien: (…) z należytą starannością podejmować niezbędne działania w tym zwłaszcza wyraźnie nakazane przez prawo, jak działania określone w § 4 ust. 2 pkt. 4 rozporządzenia z dnia 30 maja 1996 r. (...) zmniejszające do minimum ryzyko utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu pracowników. W uzasadnieniu do powołanego wyroku sąd zauważył, że brak informacji o występowaniu na stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz brak aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, mających na celu ukierunkowanie badań profilaktycznych, może wpłynąć na zaniechanie wykonania odpowiednich badań medycznych wynikających ze wskazówek metodycznych i prowadzić do naruszenia wynikającego z art. 15 k.p. obowiązku pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzić do negatywnych konsekwencji zdrowotnych dla pracownika, a w ostateczności także sankcji względem pracodawcy.

            Jednocześnie wskazać należy, że za czas przeprowadzania badań przysługuje wynagrodzenie (art. 229 § 3 k.p) natomiast okres oczekiwania na wyznaczenie wizyty u lekarza uważa się za nieobecność usprawiedliwioną, ale bezpłatną, albo za czas płatny wynagrodzeniem przestojowym zgodnie z art. 81 §1 k.p. Podwładny ma prawo do takiego wynagrodzenia, jeżeli był gotowy do świadczenia pracy i doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. SN interpretuje te przeszkody szeroko, ale warunkiem otrzymania pensji jak za przestój jest gotowość do wykonywania pracy, co wyklucza niezdolność spowodowaną chorobą. Prowadzi to do wniosku, że u pracownika, który zwleka z zapisaniem się na termin badania kontrolnego, mamy do czynienia z nieobecnością bezpłatną - art.  81 § 2 k.p. Można natomiast wypłacić wynagrodzenie z art. 81 § 1 k.p., jeżeli wynik badania przesądza o zdolności do jej świadczenia i nie ma dowodów wskazujących na jej brak w okresie oczekiwania na badania. Jednak opinie ekspertów dotyczące tego problemu są podzielone. Pracownik może na dni, podczas których oczekuje na wizytę u lekarza, wziąć urlop wypoczynkowy. Natomiast pracodawca nie może go do tego zmusić. Nie wolno mu też dopuścić zatrudnionego do pracy w oczekiwaniu na wynik badania. Zgodnie z art. 229 § 3 k.p. w razie przejazdu na badania do innej miejscowości pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowy